Çiftçiler sokakta: Avrupa genelinde neden protestolar düzenleniyor?

Avrupa’nın dört bir yanındaki çiftçiler geçen yıldan beri akaryakıt fiyatları, vergilerdeki artış ve destek ödemelerinin yetersizliğini münasebet göstererek kamu kurumları ve çeşitli kuruluşların önüne çamur ya da gübre dökerek yahut yolları kapatarak protestolar düzenliyor.

Yine çiftçilerin eleştirdiği mevzular arasında AB’nin tarım siyasetleri, tabiat onarım amaçları, destek ödemelerindeki kesintiler, Ukrayna krizi sonucunda ortaya çıkan yüksek enerji, yakıt ve gübre maliyetleri, Ukrayna’dan gelen ucuz tahıl ürünleri ve su tasarruf önlemleri yer alıyor.

Birçok ülkede çiftçiler kendilerine gereğince ödeme yapılmadığını; vergiler, bürokrasi ve aşırı çevre kurallarıyla boğulduklarını söyledikleri benzeri aynı zamanda ucuz besin ithalatının da durumun vahametini artırdığının altını çiziyor.

Bulgaristan, Yunanistan, Almanya, Portekiz, Polonya, İtalya ve Fransa gibi ülkelerde aylardır Avrupa’yı sokağa döken çiftçi protestoları devam ediyor.

Berlin’in bütçeyi dengelemek için tarımsal mazotta vergi indirimlerini basamaklı olarak kaldırma planı yahut Hollanda’nın nitrojen emisyonlarını azaltma zaruriliği benzeri kimi kaygılar ülkelere has olsalar da bu görüşler ve siyasetler birçok AB ülkesi tarafından paylaşılıyor.

Çiftçiler ise düşen satış fiyatları, artan maliyetler, ağır düzenlemeler, güçlü ve baskıcı perakendeciler, borçlar, iklim değişikliği ve ucuz yabancı ithalatla karşı karşıya olduklarını ve bunların hepsinin ‘daha büyük olan daha iyidir’ önermesine dayanan AB tarım sistemi dahilinde olduğunu söylüyorlar.

Bulgaristan‘da da tarım sektörü çalışanları ve çiftçilerin, hükümetin bu alanlarda izlediği siyasetlere karşı 6 Şubat’ta başlattığı protestolar devam ediyor. Bulgaristan’da çiftçiler Ukrayna’dan yapılan ucuz ithalattan ötürü yalnızca Bulgar üreticileri değil, tüm Avrupa’nın da zarar gördüğünü dile getiriyor.

Yunanistan‘da da çiftçilerin, tarım bölümündeki artan problemlere dikkati çekmek gayesiyle başlattıkları protestolar kapsamında bugün Kuzey Makedonya sınırında yol kapatma eylemi yaptıkları bildirildi.

İtalya‘da bir müddettir Avrupa Birliğinin (AB) tarım siyasetlerini, artan maliyetleri ve daldaki dayanakların kesilmesini protesto eden çiftçilerin temsilcileri, 4 traktörle başkent Roma caddelerinde sembolik protesto geçişi yaptı.

İspanya‘nın da Sevilya, Toledo, Granada, Huelva, Zaragoza, Ciudad Real, Valensiya, Malaga, Murcia, Tarragona, Lleida ve Madrid benzeri birçok kentinde otoyollara çıkan çiftçiler, traktörleriyle trafiği yavaşlatıp, zaman zaman yolları kapatmıştı.

‘Maliyetler artıyor’

Özellikle Şubat 2022’de başlayan Ukrayna krizi ile birçok AB ülkesinde çiftçilerin maliyetleri, özellikle enerji, gübre ve nakliye özelinde artış gösterdi.

Eurostat verilerinde çiftçilerin ürünleri için aldıkları taban fiyatların, 2022’nin üçüncü çeyreği ile geçen yılın aynı dönemi arasında ortalama olarak neredeyse yüzde 9 oranında düştüğü ortaya koyuldu.

İthalat da bilhassa Ukrayna krizinin akabinde AB’nin kota ve vergilerden feragat ettiği Ukrayna’dan gelen ucuz tarım ürünlerinin fiyatları düşürdüğü ve haksız rekabete yönelik kızgınlığı arttırdığı belirtilirken, Polonyalı çiftçiler geçtiğimiz ilkbaharda protesto maksadıyla Ukrayna’dan gelen yolları kapatmaya başlamıştı ve Brüksel kısa süre içinde Kiev’in yakın komşularına yaptığı ihracata kısıtlamalar getirse de bu kısıtlamaların müddeti dolar dolmaz Macaristan, Polonya ve Slovakya da kendi kısıtlamalarını açıklamıştı.

Polonyalı Çiftçiler Sendikası geçen ay yaptığı açıklamada “Ukrayna tahılı ait olduğu yere, Asya yahut Afrika pazarlarına gitmeli, Avrupa’ya değil” açıklamasında bulunmuştu.

Bu süreçte Avrupa’nın diğer kısımlarında, bilhassa de Fransa’da, uzak ülkelerden yapılan ucuz ithalat da giderek artan bir öfke kaynağı haline geldi. Yeni Zelanda ve Şili gibi ülkelerden gelen eserler, AB çiftçileriyle aynı katı düzenlemelere uymak zorunda olmadıkları için çiftçiler tarafından büyük tepki gördü.

AB ile Güney Amerika’nın Mercosur arasında geniş kapsamlı bir ticaret mutabakatı imzalanmasına yönelik müzakereler Avrupalı çiftçilerin şeker, tahıl ve ette haksız rekabete maruz kalma ihtimalinden mutlu olmamaları nedeniyle de huzursuzluğa yol artmıştı.

‘Artan sıcaklıklar ve yükselen tansiyon’

İklim değişikliğine bağlı hava olaylarının da üretimi giderek daha fazla etkilediği belirtilirken, Güney İspanya’daki birtakım su rezervlerinin yalnızca yüzde 4 kapasiteyle çalıştığı ve orman yangınları sebebiyle geçen yıl Yunanistan’ın yıllık çiftlik gelirinin yaklaşık yüzde 20’sinin yok olduğu ifade ediliyor.

Güney Avrupa şimdiye kadar nispeten az protestoya sahne olsa da, bilhassa İspanya ve Portekiz’de hükümetler rekor kıran kuraklıklar sebebiyle acil su kısıtlamalarına başvurmaları halinde durumun değişebileceği belirtiliyor.

Çifçiler ise yaptıkları iş hakkında çok az şey bilen bir Brüksel bürokrasisi tarafından zulüm gördüklerini düşündükleri gibi birçok çiftçi ucuz besin ve iklim dostu süreçler için görünüşte çelişen kamu talepleri arasında sıkışmış hissediyor olmalarından büyük oranda şikayetçi durumdalar.

‘AB’nin Ortak Tarım Politikası’

Avrupa’nın besin güvenliğinin 60 yılı aşkın bir müddettir dayandığı yıllık 55 milyar euroluk sübvansiyon sistemi olan Ortak Tarım Politikası (CAP), tarihi olarak ölçek ekonomisine dayanmaktadır. Bu daha büyük çiftlikler, daha büyük işletmeler ve ortak standartlar manasına gelmektedir.

Bu durum konsolidasyonu teşvik edereken AB’deki çiftlik sayısı 2005’ten bu yana üçte bir oranında azaldığı ve hatta birçok büyük çiftlik düşük kar marjlı bir işte yüksek seviyede borçla çalışırken küçük çiftliklerin ise giderek rekabet edemez hale geldiği ortaya çıktı.

Son vakitlerde AB’nin sera gazı emisyonlarının yüzde 11’ini oluşturan tarım sektörü, AB’yi 2050 yılına kadar iklim açısından nötr hale getirmeyi amaçlayan çok önemli Avrupa Yeşil Mutabakat politkasının bir modülü olan AB’nin ‘tarladan sofraya‘ stratejisindeki kurallardan da giderek daha fazla tasa duyuyor.

Hedefler arasında 2030 yılına kadar pestisitlerin yarıya indirilmesi, gübre kullanımının yüzde 20 azaltılması, daha fazla arazinin tarım dışı kullanıma ayrılması (nadasa bırakılması yahut verimsiz ağaçların dikilmesi) ve organik üretimin iki katına çıkarılarak tüm AB tarım yerlerinin yüzde 25’ine ulaştırılması da yer alıyor.

Birçok çiftçi halihazırda sulama ve ‘hayvan sağlığı’ konusunda mevcut AB kurallarının çok katı bir şekilde yorumlandığından şikayet edereken ‘yeşil’ siyasetlerin adil ve gerçekçi olmadığını, ekonomik olarak uygulanamaz olduğunu ve nihayetinde kendi kendini ilga edeceğini savunuyorlar.

Hükümetler ne yapıyorlar?

Söz konusu protestolar daha şimdiden türlü ülkelerin hükümetlerine geri adım attırdı.

Almanya dizel sübvansiyonlarını azaltma planlarını hafifletirken, Fransa dizel vergisi artışını iptal ederek diğer aldığı tedbirleri erteledi. Macron hükümeti, protestoculara 150 milyon euro da yardım söylediği söz vererek çiftçi sendikalarının üyelerine protestolarını askıya almaları davetinde bulunmasını sağladı.

İtalya Başbakanı Meloni, hükümet olarak Avrupa Birliğinden (AB) İtalya’ya Kovid-19 salgını sonrasında iktisatta toparlanma için ayrılan fonun kullanımında tarıma daha fazla kaynak ayrılması için AB ile müzakere ettiğini, böylelikle protestolardan çok daha önce çiftçilerin faydasına adım attıklarını dile getirdi.

Avrupa Birliği seviyesinde ise Avrupa Kurulu, Ukrayna’dan yapılan ziraî ithalatın bir ‘acil durum freni’ ile sonlandırılmasını ve çiftçilerin AB sübvansiyonlarını almaya devam ederken topraklarının yüzde 4’ünü nadasa bırakma yükümlülüğünden 2024 yılına kadar muaf tutulmasını önerdi.

Avrupa Komisyonu, en hassas eserler olan kümes hayvanları, yumurta ve şeker için bir “acil durum freni” getirerek Ukrayna‘dan tarım ithalatını sınırlamayı önerdi fakat üreticiler hacmin yeniden de çok yüksek olacağını söylüyor.

Halihazırda protestocuları daha fazla kışkırtmak istemeyen Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve İrlanda Başbakanı Leo Varadkar, önerilen AB-Mercosur ticaret muahedesinin mevcut haliyle imzalanmaması gerektiğini söylediler.

Çiftçilerin, Haziran ayında yapılacak Avrupa Parlamentosu seçimlerinde çok önemli kazanımlar elde etmesi beklenen Avrupa’nın aşırı sağcı partilerinden giderek daha fazla destek almasıyla birlikte, daha fazla taviz verilmesi ise Avrupa’da konuşulan bahisler arasında yer alıyor.

Muhtelif ülkelerde çiftçilerin protestolarına sebep olan olaylar ise şu şekilde sıralandı:

FRANSA

BELÇİKA

POLONYA

İSPANYA

PORTEKİZ

ROMANYA

YUNANİSTAN