Ekonomide Erdoğan’ın popülist politikaya döneceği endişesi

Aram Ekin Duran

Türkiye’de 31 Mart’ta gerçekleştirilen yerel seçimlerin resmi olmayan sonuçlarına göre, ana muhalefet partisi CHP ilk defa 22 yıldır iktidarda olan AKP’ye karşı zafer elde etti. AKP’nin mağlubiyetinde yüksek enflasyon nedeniyle toplumdaki fakirleşmenin tesirli olduğu tahmin ediliyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, seçim sonrasında yaptığı balkon konuşmasında “Enflasyon başta olmak üzere ekonomi programımızın sonuçlarını yılın ikinci yarısında görmeye başlayacağız” diyerek mevcut programın arkasında olduğu mesajını yineledi. 

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de sonuçların netleşmesinin akabinde yaptığı ilk açıklamada, Eylül 2023’te açıkladıkları Orta Vadeli Program’a (OVP) “güçlendirerek kararlılıkla uygulamaya devam edeceklerini” belirtti.

Ana maksatlarının enflasyonu kalıcı olarak tek haneye düşürmek olduğunu vurgulayan Şimşek, bunun için “sıkı para, seçici kredi ve gelirler siyasetine ilaveten kamuda harcama denetimi yaparak tasarrufu ön planda tutacaklarını” kaydetti.

Ancak ekonomistlere göre Şimşek’in ortaya koyduğu “rasyonel” siyasetlerin enflasyonda kalıcı düşüş sağlanana kadar devam ettirilip ettirilmeyeceği meçhul. 

DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara göre, bir değişiklik olmazsa 2028’e kadar sürecek 4 yıllık seçimsiz devirde AKP iktidarının iktisatta atacağı adımlar, Türkiye’nin yakın geleceği açısından belirleyici olacak. 

“Kemer sıkma siyasetleri gevşeyebilir, ikinci zam gelebilir”

31 Mart sonrasına akıllardaki en çok önemli sorulardan biri, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçim yenilgisinin faturasını Mehmet Şimşek ve grubuna çıkarıp çıkarmayacağı.

Erdoğan’ın dün geceki balkon konuşmasında, “Ülkemizin acil sıkıntılarına daha fazla eğileceğiz, iktisatta yol haritamız olan OVP ve 12 kalkınma planımızı bugüne kadar kararlılıkla uyguladık. Enflasyon başta olmak üzere uyguladığımız ekonomi siyasetlerinin olumlu sonuçlarını yılın ikinci yarısında görmeye başlayacağız” sözleri, mevcut programa takviyesinin süreceği mesajı olarak değerlendirildi.

Ancak bu dayanağın giderek azalacağı ve Erdoğan’ın popülist siyasetlere dönebileceği de düşünülüyor.

DW Türkçe’ye konuşan Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçim sonrası yaptığı konuşmada uluslararası yatırımcılara Mehmet Şimşek önderliğindeki ekonomik programın devam ettirileceği mesajını verdiği kanısında.

Zaman içinde AKP’nin kaybettiği oyları geri kazanmak isteyeceğine işaret eden Prof. Alçın, “Cumhurbaşkanı Erdoğan her ne kadar balkon konuşmasında mevcut ekonomi siyasetinin devam edeceğini söylemiş olsa da emekliler başta olmak üzere farklı toplum bölümleri açısından önümüzdeki süreçte biraz daha düzgünleştirici, gelir artırıcı siyasetler izlenebileceği sinyalini de veriyor. Bundan Ötürü Mehmet Şimşek’in uygulamak istediği kemer sıkma siyasetlerini gevşetebileceği mesajı veriyor” öngörüsünde bulunuyor.

Hükümetin kaybettiği toplumsal dayanağı geri kazanmak için Temmuz ayında taban fiyata ikinci bir zammı da gündemine alabileceğini dile getiren Sinan Alçın, şu görüşleri dile getiriyor: 

“Böyle bir tabloda mali disiplini uygulamak mümkün olmayacaktır. Enflasyonla mücadele yerine istihdamı ve üretimi ön plana alan sürece geri dönülebilir. Zira Mayıs seçimlerinden bu yana geçen 11 ayda yeni ekonomi programı, CDS’lerin düşmesi dışında somut bir kazanım elde edemedi. Ne enflasyon düştü ne de Merkez Bankası rezervleri arttı. Erdoğan bu yüzden popülist bir ekonomi programına geri dönebilir.”

“Çabalar siyasi maksatların kurbanı olabilir”

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın faiz indirimi ısrarı ile Eylül 2021’den itibaren yükselişe geçen enflasyon, Türkiye’yi dünyanın en yüksek enflasyona sahip ülkelerinden biri haline getirdi. Son açıklanan Şubat 2024 verilerine göre, Türkiye yüzde 67’lik yıllık enflasyon oranı ile Arjantin ve Lübnan’ın akabinde üçüncü sırada yer alıyor.

Merkez Bankası’nın 2024 sonu için enflasyon iddiası yüzde 36 olarak belirlenirken 2025 için yüzde 15,2 ve 2026 için yüzde 8,5 enflasyon maksadı konuldu. Fakat bu amaçlara ulaşılması hiç de kolay değil.

DW Türkçe’ye konuşan Koç Üniversitesi Ekonomi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz’a göre de Mehmet Şimşek şimdi iktisatta dizginleri elinde tutuyor görünse de Erdoğan iktidarının son 20 yılda olduğu popülist siyasetlere geri dönmesi uzak bir ihtimal değil. 

Erdoğan’ın yeniden seçilebilmek için 2027 yılında bir erken seçim planladığına dair söylentilerin şimdiden konuşulmaya başlandığına işaret eden Prof. Yılmaz, “Seçilmek için yüzde 50+1’e gereksiniminiz olan bir sistemde, dün EYT’lilere emeklilik veren bir iktidar, seçim dönemi yaklaştıkça tekrar buna aynı adımlar atabilir” diyor. 

Hükümetin 90’lı yıllardaki yüzde 60’larda bir enflasyonu olağanlaştırmak isteyebileceğine de vurgu yapan Kamil Yılmaz şunları söylüyor:

“1 Nisan sonrasında Mehmet Şimşek’in kamuda hem harcama hem vergi alanında bir dizi tedbirler almak isteyeceğini düşünüyorum. Erdoğan da şimdi bu adımlara sıcak bakıyor gibi görünüyor. Öte yandan şimdi Merkez Bankası’nda ehil takımlar olsa da kısa vadede atılan doğru adımlar ve gayretler uzun vadede siyasi maksatların kurbanı olabilir. Zira mevcut Cumhurbaşkanlığı sistemi seçimi kazanmak için popülist siyasetleri adeta zarurî kılıyor.”

Yeniden büyüme siyasetleri mı gelecek?

Türkiye ekonomisi, yüksek enflasyon ve zelzele felaketinin yaşandığı 2023 yılında yüzde 4,5 büyüdü. Eylül 2023’te açıklanan OVP’de ise hükümet uzun yıllardır sürdürdüğü yüzde 5 ve üzeri büyüme hedefini 2024 için yüzde 4’e ve 2025’te yüzde 4,5’e çekmişti. 

Ekonomi idaresinin seçimsiz periyotta enflasyonla mücadele için atacağı adımların Türkiye’nin büyüme performansını aşağı çekmesi bekleniyor.

TCMB Eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, enflasyonla önemli bir mücadele için büyümenin yüzde 2’nin altına inmesi gerektiğini söyledi. 

Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Saray danışmanlarında enflasyonla mücadele ederken büyümeden taviz verilmemesi görüşünün hakim olduğu belirtiliyor. 31 Mart’ta sandıktan çıkan sonucun da büyümeyi tekrar canlandırmak için bir münasebet olabileceği düşünülüyor. 

“2028’e kadar seçimsiz dönem olması zor”

DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) İşletme Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, Türkiye’nin 22 yıllık AKP iktidarı döneminde ortalama 2,5 yılda bir sandık başına gittiğine dikkat çekiyor. Bu nedenle 2028’e kadar seçimsiz bir dönem yaşanmasını zayıf bir ihtimal olarak gördüğünü düşünen Prof. Günçavdı, “Erdoğan iktidarının dört yıl boyunca muhalefetle uyumlu bir biçimde iktisatta yapısal ıslahatları hayata geçirmesini beklemek, AKP’nin tarihi ile uyumlu değil” diyor. 

İktidarın 31 Mart sonrası yeni devirde denetim edebildiği bir ekonomik yapı ve kamuoyu algısı oluşturmaya odaklanacağını belirten Prof. Günçavdı, şu görüşleri dile getiriyor:

“Piyasada AKP’nin olumlu bir ekonomi siyaseti yürüteceğini uman çevrelerin yalnızca dileğini dile getirdiğini düşünüyorum. Böylesi bir beklentinin siyasi desteği yok. AKP’yi oluşturan KOBİ’lerin, müteahhitlerin, ihale etraflarının bir şekilde gönlünün güzel edilmesi gerekiyor. Bu nedenle toplumun tüm katmanlarını kapsayacak bir yapısal ıslahat süreci yaşanmasını beklemiyorum. Zati ortada bir plan, program da yok. Enflasyonla mücadeleyi vakte yayarak yapamazsınız.”

Gelir dağılımı süratle bozuluyor

Türkiye toplumunda 31 Mart sonrası iktisada ilişkin dertlerle birlikte yüksek enflasyon nedeniyle gelir dağılımındaki bozulma da artıyor.

Credit Suisse ve UBS tarafından yayımlanan son verilere göre, Türkiye 21 Avrupa ülkesi içerisinde servet dağılımında görülen adaletsizliğinin en yüksek olduğu ülkelerin başında geliyor. Türkiye’de en güçlü yüzde 1’lik kesim ülkedeki servetin yüzde 40’ını alıyor. Türkiye bu kritere göre Avrupa’da servet dağılımı adaletsizliği ilk sırada. 

DW Türkçe’ye konuşan Kadir Has Üniversitesi Ekonomi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erinç Yeldan’a göre Türkiye’nin seçimsiz geçireceği devirde de gelir dağılımındaki bozulma artarak devam edecek. 

Erdoğan’ın her ne kıymetine olursa olsun rant yaratmaya ve yapay bir büyümeye ihtiyacı olduğunu vurgulayan Prof. Yeldan, “2021’den sonra önce Nas, sonra Çin modeli dendi. Türk mucizesi, Türkiye yüzyılı derken, hane halklarının tüketimine dayalı bir büyüme pompalandı. Bu şekilde düzmece bir zenginleşme yaratıldı. Şu Anda bütün bunların bedelini de çok yüksek enflasyon olarak ödedik, ödüyoruz” şeklinde konuşuyor. 

31 Mart seçimlerin sonrasında muhalefetin güçlenmesine karşın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın uzlaşı yerine kendi bildiğini uygulamaya devam edeceğini öne süren Erinç Yeldan, “Asıl sorun tek adam sisteminde, mevcut Cumhurbaşkanlığı sisteminde. Bu noktada bir düzelme olmadan, iktisatta kalıcı bir düzelme sağlanamayacaktır” diyor.