Los Angeles’taki yangınlar neden bu kadar büyük yıkıma yol açtı?

Kontrol altına alınamayan yangınlar Los Angeles’ın birtakım kısımlarında hala devam ederken, geride tam bir yıkım bırakıyor.

Geniş bir alanı kül eden alevler on binlerce kişinin tahliye edilmesine neden oldu. En az 24 kişinin vefatına yol açan yangından yüz binlerce yapı da yok oldu.

Tüm uğraşlara rağmen, büyük yangınlar hala denetim altına alınamadı.

California eyaleti yetkililerine göre bölge genelinde en az üç büyük yangın sürüyor.

İlk başlayan ve hala en büyük olan Palisades yangını, büyük bölgeleri tahrip ederken, bunlara Mel Gibson ve Paris Hilton aynıi ünlülerin meskenlerinin bulunduğu kalburüstü Pacific Palisades mahallesi de dahil. Yangınların nedeni inceleniyor.

Perşembe günü Kenetth yangını ismi verilen yeni bir yangın daha başladı. Bu yangınla ilgili olarak bir kişi kundak kuşkusuyla gözaltına alındı.

Kentin büyük kısmı elektrik kesintileri nedeniyle karanlığa gömülürken, kaçmak isteyenler nedeniyle yollarda trafik tıkandı. Okullar ve üniversiteler de kapanmak zorunda kaldı.

Hafta sonu hafifleyen rüzgarların yeniden sürat kazanıp saatte 110 kilometre sürate ulaşacağı belirtilirken, alevlerin daha da geniş bir alana yayılmasından korkuluyor.

Şu ana dek Palisades yangını yüzde 13, Eaton yangını yüzde 27 ve Hurst yangını da yüzde 89 oranında denetim altına alınmıştı.

Peki, Los Angeles’taki bu yangınlar neden bu kadar ağır ve nasıl bu kadar çabuk yayıldı?

1. Hızla büyüyen bitki örtüsünün yangına yakıt olması

Uzmanlar, El Nino hava olayı nedeniyle 2024’te düşen ağır yağışın, kış aylarındaki yangın riskini artırdığını söylüyor.

Edinburgh Üniversitesi’nden yangın bilimi araştırmacısı Rorry Hadden şöyle açıklıyor;

“Yangından önce düşen yağış, bitki örtüsünün çok önemli şekilde büyümesine yol açabiliyor. Daha sonra bu yangın için potansiyel bir yakıt olabiliyor. Sonra da daha kuru hava periyoduna geçiliyor, bu bitki örtüsü çok çok süratli kuruyabiliyor ve daha fazlası da var. Yani yangın için daha da fazla yakıt.”

İngiltere Ekoloji ve Hidroloji Merkezi’nden orma yangını uzmanı Maria Lucia Ferreria Barbosa da 2024’teki yağışlı havanın akabinde, kuru devrin gelmesinin “orman yangınlarının yayılması için kusursuz koşulları” yarattığını söylüyor.

Bu çok yağışlı havadan kuru havaya geçiş hidroiklim kamçısı diye biliniyor. Son devirde yapılan bir araştırmaya göre global ölçekte bu durumun ortaya çıkması riski, 20. yüzyılın ortalarından bu yana çok önemli ölçüde yükseldi.

1. Santa Ana ‘saç kurutma makinesi’ rüzgarları

Sert esen rüzgarlar Los Angeles’ın batısındaki alevleri, süratle hareket eden bir orman yangınına dönüştürdü. Yangın, kuru bitki örtüsüyle yayıldı ve Santa Monica yakınlarındaki Pacifik Palisades mahallesinin etrafını sardı.

Bu rüzgarlar genelde sıcak ve kuru esiyor ve bitki örtüsündeki nemi daha da kurutuyor.

Hadden “Tüm orman yangınlarında üç şeyin bir araya gelmesi gerekiyor; bir cins alevlenme, yanacak bir şey ve havadan oksijen” diyor. Fakat California çölünden gelen rüzgarların suratı bu yangınları bilhassa ağır bir hale getirdi.

“Santa Ana, Föhn yahut saç kurutma makinesi rüzgarları” diye bilinen bu rüzgarlar, orman yangınlarının davranışlarını tahmin edilemez hale getiriyor.

Hadden “Bu rüzgarlar çok, çok kuru. Çok çok süratli hareket ediyorlar ve bundan ötürü bir yangın başladığında tutunması, büyümesi ve süratle yayılması kolaylaşıyor” diye açıklıyor.

Bazı durumlarda bu rüzgarlar elektrik direklerini devirerek, kablolardan çıkan kıvılcımların etraftaki bitki örtüsünü yakmasıyla yangınlara bile yol açabiliyor.

1. Kor yayılması

Hadden’a göre bu rüzgarlar alevleri coşturmakla kalmıyor, orman yangınlarındaki yapı kaybının esas sebebi olan kor yayılmasına da yol açıyorlar.

Hadden “Alevlerin önüne yollar ve binalar gibi pürüzler çıkabiliyor. ama bu korları hiçbir şey durduramıyor ve dolaşıyorlar” diyor.

Rüzgarlar yanan bitki örtüsündeki korları sürükleyip, ileriye taşıyabiliyor. Yangının birkaç metre önüne sürüklenip, yeni bitki örtüsüne yayılabiliyorlar yahut birkaç kilometre birden sürüklenip, öbür yerlerde yangınları tetikleyebiliyorlar.

Rorry Hadden “Bu korların onlarca kilometre dolaştığına dair haberler var. Konutların etrafındaki boşluklarda yahut süs bahçelerinde düşüp, meskenleri yakabiliyorlar” diyor.

Bir kor bir konutun alev almasına yol açarsa, itfaiyeciler müdahale edebiliyor.

Ancak Hadden “Sorun şu ki, bu korlarla onlarca ev aynı anda alev alabiliyor ve sonra her bir yanan ev kendi korunu üretiyor. Yani rüzgarlarla taşınan bu korlarla bir tıp domino tesiri görüyorsunuz” diyor.

Alex Gellis CBS News’e yaptığı açıklamada kız arkadaşının evi alev aldığında yaşadıklarını “Bir kor girdabıiydi, hiç oksijen yoktu. Kendimi otomobilime zor attım” demişti.

1. Tepeler ve kanyonlar

Lon Angeles kentinin engebeli coğrafyası da orman yangınlarının yarattığı riski büyütüyor.

Hadden “Alevler zirve yukarı aşırı çabuk yayılır. Kanyonlar, vadiler, buna aynı şeyler aşırı zorlu yangın davranışlarına yol açar. Birilerinin bu alevlerle mücadele etmesi çok zor ve tahminen de imkansız” diyor.

Topografya, tahliyeyi de zorlaştırıyor. Eski Los Angeles Belediye Meclisi Üyesi New York Times’a yaptığı açıklamada, Palisades bölgesinde zirve yamaçlarındaki dar yolların bölgeden kaçmak isteyenlerin önünde ek bir zorluk olduğunu vurguladı.

1. İklim değişikliği

Uzmanlar, iklim değişikliğinin buna yangınlar çıkma ihtimalini artırdığını söylüyor.

Hadden “Mesele yalnızca daha sıcak yahut kuru hava değil. Mesele aşırı yağışlı, rüzgarlı, sıcak ve kuru şartlarla anda başa çıkmak durumunda kalınması” diyor.

ABD hükümetinin araştırması bu değişikliklerin, orman yangınları riskini ve yoğunluğunu artırdığına işaret ediyor. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi “İklim değişikliği, artan sıcaklık ve kurak atmosfer, ABD’nin batısındaki orman yangını riskinin ve boyutunun artmasında çok önemli bir rol oynadı” dedi.

Çok sıcak geçen bir yazın ve son aylarda yağmur düşmemesi nedeniyle California eyaleti bilhassa tehdit altında.

Eyaletin güneyindeki yangın mevsiminin genelde Mayıs-Ekim arası olduğu düşünülürdü, lakin eyaletin Valisi Gavin Newsom artık belli ayların söylediği söz edilen olmadığını söyledi ve “Artık yangın mevsimi yok, yangın yılı var” dedi.