Yeni anayasanın yol haritası: Anayasa’nın 4. maddesi neden tartışılıyor?

Ayşe Sayın / BBC Türkçe, Ankara

TBMM’nin yeni yasama yılına başlayacağı 1 Ekim’den sonra siyaset gündeminin çok önemli başlıklarından birinin de iktidar partisinin uzun müddettir gündeminde tuttuğu “yeni anayasa” olması bekleniyor.

Siyasi partiler yeni anayasa masasına şimdi oturmadı, ancak Hür Dava Partisi (HÜDA PAR) Genel Başkanı Zekeriya Yapıcıoğlu’nun, mevcut anayasanın, Türkiye Cumhuriyeti’nin bayrağı, yönetim hali, başkentini tarif eden ilk 3 hususunun değiştirilmesinin “teklif edilemeyeceğini düzenleyen 4. hususun değiştirilmesini” istemesi, yeni bir tartışmanın fitilini ateşledi.

AKP Sözcüsü Ömer Çelik bu bahis ile ilgili açıklamasında, “Anayasanın ilk 4 hususundaki temel prensiplerle ilgili herhangi bir tartışma söylediği söz edilen değildir” dedi.

Pazartesi günü AKP Merkez Yürütme Kurulu (MYK) toplantısının akabinde gazetecilerin sorularını yanıtlayan Çelik, “Darbe anayasasından kurtulmak ve milli iradeyi burada temeli teşkil eden yapı haline getirecek bir anayasa istiyoruzherhangi bir şekilde Anayasa’nın ilk 4 hususundaki temel prensiplerle ilgili herhangi bir tartışma söylediği söz edilen değildir” diye konuştu.

Yapıcıoğlu’na en sert tepki ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi’nden (CHP) geldi. HÜDA PAR’ı, “Hizbullah’ın TBMM’deki uzantısı” olarak nitelendiren CHP’ye göre, Yapıcıoğlu’nun 4. maddeyi tartışmaya açmasının altında, Anayasa’nın 2. unsurunda Türkiye Cumhuriyeti’nin “laik bir devlet” olduğuna vurgu yapan kararın değiştirilmesi gayesi yatıyor.

Tartışma neden başladı?

HÜDA PAR Genel Başkanı Zekeriya Yapıcıoğlu, 12 Eylül’de katıldığı televizyon programında, yeni anayasa tartışmalarını değerlendirirken, Anayasa’da değiştirilemez hususların olmaması gerektiğini savunarak, “Değiştirilemez hususların olması hukuk tekniği açısından da siyaseten de doğru değil. Bu gelecek kuşakların iradesine ipotek koymadır” görüşünü dile getirdi.

Yapıcıoğlu, anayasanın dördüncü hususunun şahsen 12 Eylül askeri darbesini gerçekleştiren eski Cumhurbaşkanı Kenan Cihan tarafından kaleme alındığını savunarak, bunu “gelecek kuşakların iradesine ipotek kopmak” olarak nitelendirdi.

Yapıcıoğlu’nun açıklamalarına CHP Grup Başkanvekili Murat Emir, “Sizin derdiniz ilk 3 madde. Siz monarşi istiyorsunuz. Laiklikten nefret ediyorsunuz. Demokrasiden hoşlanmıyorsunuz, ümmetçisiniz” sözleriyle tepki gösterirken, soysal medya üzerinden de reaksiyonlar büyüdü.

‘Ahmağa anlatır gibi…’

Yapıcıoğlu ise CHP ve kendisine tepki gösterenlere, Cumartesi günü katıldığı televizyon programında ve akabinde X’ten cevap verdi.

Kendisinin Anayasa’nın ilk 4 unsurunu değil, yalnızca “dördüncü , unsurun değiştirilmesini istediğini” belirten Yapıcıoğlu şu görüşleri savundu:

“Ahmağa anlatır gibi tek tek söyledim buna karşın anlamamakta ısrar ediyorlar. (…) Anayasada değiştirilemez maddeler olmaması demek, bütün o değiştirilemez dediğiniz hususların hepsini değiştirelim manasında değildir. Anayasanın 4’üncü hususuna karşıyız, tamam mı? Anladınız mı? 4’üncü madde olmasın. 4’üncü madde gelecek kuşakların iradesine ipotek koymaktır.Bir daha söylüyorum, altını çizerek söylüyorum.”

Özel’den Bahçeli’ye: ‘Sen bu HÜDA PAR’a ne diyorsun?’

CHP Sözcüsü Deniz Yücel, Yapıcıoğlu’nun “Ahmağa anlatıri anlattım” sözlerine “Geri zekâlıya anlatır gibi anlatalım. Taliban başlı, gerici, 3-5 yobaz istedi diye, ne Atatürk’ten, ne demokrasiden, ne cumhuriyetten, ne de laiklikten vazgeçmeyiz” karşılığını verdi.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel ise Pazartesi günü Balıkesir’in Susurluk ilçesinde yaptığı konuşmayla Yapıcıoğlu’na tepki gösterdi. HÜDA PAR’ın Cumhur İttifakı ortağı olduğunu anımsatan Özel, geçmişte ilk 4 maddeyi “kırmızı çizgi” olarak nitelendirdiği bilinen MHP lideri Devlet Bahçeli’ye de seslendi:

Yapıcıoğlu da Pazartesi günü Özgür Özel’in tenkitlerine CHP’nin seçim vaatlerini hatırlatarak cevap verdi.

X hesabından Özel’e bir soru yönelten Yapıcıoğlu, “‘Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik, Devrimcilik umdeleri CHP’nin ana prensipleridir… Tek parti periyodunun icabı sayılarak Anayasaya sokulmuş olan bu 6 umdeyi Anayasadan çıkaracağız’ cümleleri hangi partinin seçim beyannamesinde yer almıştır?”

“Sınav mühleti, sorunun zorluğu ile mütenasip olarak 72 saattir” dedi.

Anayasa’nın ilk 3 unsuru hangi kararları içeriyor, 4. hususun değeri ne?

Anayasa’nın birinci hususu Türkiye devletinin “cumhuriyet” olduğunu karara bağlarken, ikinci unsurda bu cumhuriyetin niteliklerini şöyle sıralıyor:

“Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel unsurlara dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir.”

Üçüncü unsurda milli marşı, başşehri ve resmi lisanı tanımlanırken, “değiştirilemeyecek hükümler” başlığını taşıyan dördüncü madde bu ilk üç unsurun değiştirilemeyeceğini düzenleyerek bir manada müdafaa sağlıyor:

“Anayasanın 1’inci unsurundaki Devletin formunun Cumhuriyet olduğu hakkındaki karar ile, 2’nci unsurundaki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3’üncü unsuru kararları değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.”

Yeni anayasa için nasıl bir yol haritası izlenecek?

“Yeni-sivil anayasa” talebi, 2021’den bu yana Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın gündeminde.

“12 Eylül darbe anayasasından” kurtulmak gerektiğini savunan Erdoğan’ın bu davetine ittifak ortağı MHP Lideri Devlet Bahçeli, 4 Mayıs 2021’de, 2023’ü kastederek, “Cumhuriyet’in 100. Yılında 100 maddelik anayasa değişikliği” teklifi ile karşılık vermiş ve taslak metni de Erdoğan’ı şahsen iletmişti. Yeni Anayasa konusunda birkaç defa çalıştay da düzenleyen AKP, Cumhurbaşkanlığı Eğitim Politikaları Kurulu Başkanı Prof. Dr. Yavuz Atar başkanlığında bir gruba de taslak anayasa metni hazırlama görevi vermişti.

31 Mart yerel seçimlerinden sonra da sık sık yeni anayasa daveti yapan Erdoğan’ın bu talebi için Meclis yaz tatiline girmeden önce TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş harekete geçti.

Parlamentodaki siyasi partilerin önderleri ile görüşen Kurtulmuş, yeni anayasa imali ile ilgili siyasi partilerden “usul” önerisi istedi.

CHP yeni anayasa konusunda masaya oturmak için iktidar partisinin öncelikle “mevcut anayasaya uyması” şartını açıkladı. CHP, bu çerçevede, TBMM’nin Anayasa Mahkemesi’nin milletvekilliği düşürülen Can Atalay kararını okutarak milletvekilliğinin iade edilmesi gerektiğini savunuyor.

Cumhur İttifakını oluşturan AKP ve MHP’nin parlamentodaki sandalye sayısı Anayasa’yı değiştirecek çoğunluğu sağlayamadığı için muhalefetin dayanağına ihtiyaç duyuyor.

AKP’den yeni çalıştay

12 Eylül 2023’te askeri darbenin 43. yılında “yeni anayasa” çalıştayı düzenleyen AKP; Meclis’in yeni yasama yılının açılacağı 1 Ekim’den sonra da yeni bir çalıştayın hazırlığını yapıyor.

AKP Genel Başkan Yardımcısı Hayati Yazıcı, geçen Ağustos ayında yaptığı açıklamada, Erdoğan’ın talebi doğrultusunda Prof. Dr. Yavuz Atar’ın başkanlığındaki taslak metnin hazır olduğunu açıklamıştı. 

“A’dan Z’ye yeni bir anayasanın Türkiye’de siyaset kurumunun hep gündeminde olduğunu” belirten Yazıcı, Ekim ayında yapacakları çalıştayla, “’Bir anayasa imalinin yol haritası nasıl olmalı? Prosedürü ne olmalı? AK Parti’nin bundaki rolü nedir?” bahislerinde müzakereler yürütüleceğini ifade etmişti.

Kurtulmuş yeni trafik başlatabilir

TBMM’nin yeni yasama yılının başlayacağı 1 Ekim’den sonra yeni anayasa trafiğinin sürat kazanması bekleniyor.

TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş, siyasi partilerle yaptığı ilk tur görüşmelerden sonra yaptığı açıklamada, “Partilerle birlikte ortak bulunacak olan sistemle, herhalde önümüzdeki yasama dönemi başladığında, ekim ayından itibaren bu sorunun içeriğine ilişkin görüşmeler başlayabilir” tabirlerini kullanmıştı. Yeni anayasa ile ilgili sürecin nasıl ilerleyeceği, Kurtulmuş’un Meclis’in yeni yasama yılına başlaması sürecinde yapması beklenen açıklamayla netlik kazanmış olacak.