AYM, Cumhurbaşkanı’nın Merkez Bankası Başkanı’nı süresinden önce değiştirme ve rektör atama yetkilerini iptal etti 

Anayasa Mahkemesi (AYM), 2018 tarihli ve 703 sayılı Anayasa’da Yapılan Değişikliklere Ahenk Sağlanması Gayesiyle Kimi Kanun ve Kanun Kararında Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kararında Kararname’deki (KHK) çok sayıda kararı iptal etti.  

Resmi Gazete’de yayınlanan 482 sayfalık kararda, iptal edilen kararların bir yıl sonra yürürlüğe girmesi kararlaştırıldı. Bu süre zarfında Meclis’in yeni bir yasa ile düzenlemeye gitmesi gerekiyor. 

“Rektörlerin Cumhurbaşkanı tarafından atanmasının anayasaya aykırı” 

AYM’nin en kritik kararlarından biri de Cumhurbaşkanı’nın rektör atamasına ilişkin oldu. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda 2018’de KHK ile yapılan değişiklikle “Devlet ve vakıf üniversitelerine rektör, Cumhurbaşkanınca atanır. Vakıflarca kurulan üniversitelerde rektör ataması, mütevelli heyetinin teklifi üzerine yapılır. Rektör, üniversite ya da yüksek teknoloji enstitüsü hukuksal kişiliğini temsil eder” kuralı getirilmişti.  

Yüksek Mahkeme, üniversite rektörlerinin Cumhurbaşkanı tarafından atanmasına ilişkin düzenlemeyi anayasaya aykırı bularak oybirliğiyle iptal etti. İptal kararında, rektör atamalarının KHK ile yapılamayacağına dikkat çekildi. 

Kuralı “yasak alanda kaldığı” gerekçesiyle iptal eden AYM kararında, “Dava konusu kuralla YÖK’ün rektör atama sürecinde; devlet üniversiteleri tarafından aday gösterme, vakıf üniversiteleri istikametinden mütevelli heyetinin teklifine olumlu görüş verme halindeki rolüne son verilmek suretiyle rektör atama yordamı değiştirilmiş ayrıyeten atanma kuralları, görev mühleti rektör atanmasına ilişkin kararlar madde metninden çıkarılmıştır” denildi. 

Yüksek Mahkeme, YÖK üyeleriyle ilgili, “21 üyeden oluşan YÖK’ün 7 üyesinin, Üniversitelerarası Şura (ÜAK) tarafından belirlenmesinin akabinde Cumhurbaşkanı onayı ile görev başlayacağı”na ilişkin düzenlemenin, “… Cumhurbaşkanı tarafından atanması” şeklinde düzenlenmesini de anayasaya aykırı buldu.

AYM, yeni bir düzenlemeye gidilmesi için de kararın bir yıl sonra yürürlüğe girmesine karar verdi. Cumhurbaşkanı’nın iptal edilen karara dayanarak yaptığı atamalar geçerliliğini koruyacak. 

Merkez Bankası Başkanı’nın atamasına ilişkin düzenleme 

Anayasa Mahkemesi, evvelce Bakanlar Kurulu’nda olan lakin 2018 yılındaki düzenlemeyle Cumhurbaşkanı’na geçen Merkez Bankası Liderini mühletinden önce değiştirme yetkisini de iptal etti. 

1211 sayılı Merkez Bankası Kanun’un 25. unsurunun birinci fıkrasında yer alan, “Merkez Bankası Başkanının (Guvernör), Bakanlar Kurulu kararıyla beş yıllık bir dönem için atanacağı, bu müddetin sonunda yeniden atanabileceğine” ilişkin düzenleme, 2018 yılındaki KHK ile kaldırılarak yerine “Cumhurbaşkanı” ibaresi eklenmişti. 

Kanunun 29. unsurunun birinci fıkrasında da “Merkez Bankası Başkan Yardımcılarının, Liderin önerisi üzerine müşterek kararla beş yıl süre ile atanacağı” kararı yer alıyordu. Lakin 2018 yılındaki değişlikle “Başkanın önerisi üzerine müşterek kararla beş yıl süre ile” ibaresi kaldırılmıştı. Yürürlükten kaldırılan üçüncü fıkrada da görev müddeti dolan Başkan Yardımcılarının yeniden atanabileceği belirtilmişti. 

Yüksek Mahkeme, Merkez Bankası Başkanı ile başkan yardımcılarının atamalarına ilişkin her iki kuralın yürürlükten kaldırılmasını “KHK ile düzenlenemeyecek yasak alanda kaldığı gerekçesiyle anayasaya aykırı bularak oybirliğiyle iptal etti. 

Vali yardımcılarının kaymakamlık görevi ve vali tayinleri 

Yüksek Mahkeme, vali yardımcıları ve valililerle ilgili düzenlemelerde de iptale gitti. Buna göre, “vali yardımcılarının en az 6 yıl kaymakamlık vazifesinde bulunmuş ve bu hizmetin 2 yılını Doğuda geçirmiş olanlardan atanabileceği”ne ilişkin düzenleme ile “Valilerin İçişleri Bakanlığının inhası, Bakanlar Heyetinin kararı ve Cumhurbaşkanı’nın tasdiki ile tayin olunacağı” istikametindeki düzenlemenin KHK ile yürürlükten kaldırılmasını da Anayasa’ya aykırı bulundu.  

AYM münasebetinde kuralların, Anayasa’da yapılan değişikliklere ahenk sağlamak amaçladığı taşımadığı ve KHK çıkarma yetkisinin hedef ve kapsamı dışında olduğu belirtildi.  

AYM, “Büyükşehir belediyesi sonları içinde kalan ilçe kaymakamlıklarında ayrıyeten dernekler ünitesi oluşturulamayacağı” tarafındaki düzenlemeyi de iptal etti. 

Bazı emeklilerin göreve atanmasındaki yaş sınırı 

AYM, Cumhurbaşkanı tarafından atanan İdari İşler Başkanlığı çalışanı için belirtilen 65 yaş sonu yaş hududunu ortadan kaldıran kuralı da, kamu hizmetlerine girme hakkına ilişkin bir düzenleme öngördüğünden yasak alan içinde kaldığı gerekçesiyle iptal etti.

Yüksek Mahkeme kararında, Anayasa’nın 70. hususunda, her vatandaşın kamu hizmetlerine girme hakkına sahip olduğu, hizmete alınmada vazifenin gerektirdiği niteliklerden öbür hiçbir ayrım gözetilemeyeceğinin kurala bağlandığı hatırlatarak kararda, kamu hizmetine girme hakkının KHK ile düzenlenemeyeceği vurguladı.