DOLAR
35,8947
EURO
37,2818
ALTIN
3.303,79
BIST
9.815,28
Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak

Halide Edib’in Londra günleri: Neden İngilizce ve Türkçe’de farklı yazıyordu?

Halide Edib’in Londra günleri: Neden İngilizce ve Türkçe’de farklı yazıyordu?

Halide Edib’in Londra günleri: Neden İngilizce ve Türkçe’de farklı yazıyordu?
14.01.2025 00:20
0
A+
A-

Türkçe edebiyatın, Milli Gayret’in ve Türkiye’de bayan gayretinin çok önemli ismi Halide Edib Adıvar, 9 Ocak 1964’te, 80 yaşında hayata gözlerini yumdu.

Türkiye onu 1919 yılında Sultanahmet Meydanı’nda İzmir’in işgalini protesto mitinginde yaptığı tarihi konuşma, Kurtuluş Savaşı’ndaki rolü ve Ateşten Gömlek, Sinekli Bakkal, Vurun Kahpeyei kitaplarıyla hatırlıyor.

Bu fikirlerin ve yapıtların şekillenmesinde Londra’nın ise farklı bir yeri var.

Halide Edib, biri Osmanlı biri Türkiye Cumhuriyeti döneminde olmak üzere iki sefer İngiltere’de yaşadı.

İkinci Londra ziyareti ise daha uzun bir “sürgün” devriydi.

Rejime muhalif bir kimlikle ülkesinden ayrıldıktan sonra bir vakitler işgaline direndiği İngiltere’ye yerleşti.

Ancak Londra artık onun için yabancı bir yer değil, entelektüel etrafına dahil olduğu bir kentti.

Paris, ABD ve Hindistan dahil yurt dışında yaşadığı 1924-1939 arası periyotta, Londra’da geçirdiği birkaç sene Halide Edib’i derinden etkileyecekti.

Aydınlar ve siyasetçilerle yan yana

Halide Edib 1909’daki gidişinde Londra’da eğitimci ve bayan hakları aktivisti Isabel Fry’ın yanında konakladı.

Fry onu, 1908’de İngiliz The Nation mecmuasında yayımladığı, Türkiye’deki bayanların eğitimiyle ilgili Britanyalı bayanlardan destek istediği mektubuyla tanımış, akabinde Türkiye’ye giderek okulları gezmiş ve bir çeşit danışmanlık vermişti.

1900’lü yılların başında Türk romanı üzerine uzmanlaşan ve Halide Edib ile ilgili araştırmaları olan akademisyen Kaitlin Staudt, BBC Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede Londra’da geniş bir etrafı olan Isabel Fry’ın Halide Edib için değerini vurguladı.

Fry, İngiltere’de aydın etrafın buluştuğu Bloomsbury topluluğunun çok önemli isimlerinden, ünlü sanat eleştirmeni ve ressam Roger Fry’ın kız kardeşiydi.

Halide Edib, bu dostluk sayesinde periyodun entelektüel etrafı ve siyasi figürleri tarafından tanındı.

Grupta Türkiye ve Türk edebiyatına ilgi duyan Cambridge Üniversitesi profesörleri de vardı.

Staudt’a göre Halide Edib bu devirde Virginia Woolf feministlerle de vakit geçirdi.

Staudt, Halide Edib’in bu sırada İrlandalı siyasetçi John Dillon ile de görüştüğünü aktarıyor.

İkilinin İrlanda’nın özerklik hareketine dair konuştuklarını ve bunun Halide Edib’de Türk ulusalcılığının uyanmasında çok önemli yeri olduğunu söylüyor ve ekliyor:

“Bu devirde, kendisi için ‘temsili demokrasinin sembolü’ olan İngiltere parlamentosuna yaptığı ziyaret de değerliydi. Bu aslında onun verdiği savaşın, sürgünde olmasının sebebiydi.”

Halide Edib, 1911’de Yeni Turan gazetesinde yayımlanan bir yazısında Londra’nın ne kadar ilham verici ve yaratıcı olduğundan bahsedecekti.

‘Türk kahvesi yerine İngiliz çayı’

Halide Edib 1920’li yıllarda tekrar Londra’ya gittiğinde artık burada dostları vardı.

Dönemin entelektüel etraflarında ve gazetelerinde “en iyi Türk muharrirlerinden biri” olarak anılıyordu.

Hakkında “dünyadaki en zeki bayanlarından biri” şeklinde yazılar çıkıyor, ismi Eleanor Roosevelt, Sarojini Naidu isimlerle birlikte anılıyordu.

New York Times’ta 1928 yılında yayımlanan bir portrede Halide Edib için şu sözler kullanılıyordu:

“1924’den beri İngilizlerin arasında yaşıyor. 1920 yılında Anadolulu askerlerin tedarik ettiği bir kağnı otomobilinde kömür çuvallarının altına gizlenerek ellerinden kurtulduğu İngilizler.

“Bir ziyaretçi onu Londra’nın Hampstead semtindeki evinde ziyaret etti. Dairesinin duvarlarında, yeşil kadife üzerine sırmayla Kur’an’dan ayetlerin yazılı olduğu levhalar değil, Londra’da binlerce öbür daireyi süsleyen asıllı Viktoryen fotoğraflar vardı. Türkiye’de genelde konuklara ikram edilen Türk kahvesi ve tatlılar yerine, konuğa çay ve sıcak İngiliz kurabiyesi ikram edildi.”

Oryantalist yaklaşımla mücadele etti

Staudt’a göre bu devirde Halide Edib ile ilgili yayımlanan yazılarda sık sık Oryantalist bir bakış açısına rastlanıyordu.

Yoksul mahallelerde geçen kitapları anlatılırken bile “Boğaz’da dolaşmak benzeri geldi” şekli yorumlar yapılıyordu.

Belki de bu yüzden, 1930’da yayımlanan Turkey Faces West (Yale University Press) aynıi akademik yazılarında Halide Edib’in odağında Türk bayanlarına ilişkin Oryantalist algıları ortadan kaldırmak vardı.

Halide Edib, bu periyottaki yazılarında İngiltere’nin Türkiye için uygarlaşma ve siyasi açıdan ne manaya geldiğini düşünüyor ve tartışıyordu.

O dönem Batı’nın temsilcisi olarak görülen İngiltere’nin Türkiye’den “benzersiz bir şekilde ileride ve feminist olduğu” kanısını eleştiriyordu.

Kitaplarını İngilizce yayımladı

Halide Edib, Ateşten Gömlek isimli romanını “Shirt of Flame” olarak İngilizceye çevirmişti. Kitap 1924’te Londra’da basıldı.

Ardından 1926’da ve 1928’de Londra’da anıları İngilizce olarak yayımlandı.

Halide Edib, Türk edebiyatında İngilizce basılan ilk kitaplardan birinin de yazarı.

“The Clown and His Daughter” (Soytarı ile Kızı-1935) ismiyle İngiltere’de yayımlanan kitabı daha sonra kendisi Türkçeye çevirmişti.

Bu kitap Türkçede Sinekli Bakkal (1936) olarak yayımlandı.

İngiltere’nin akabinde gittiği Fransa ve Hindistan’da da İngilizce kitaplar yayımlamaya devam etti.

Halide Edib’in İngilizceden Türkçeye kendi yapıtlarını çevirirken kimi kısımları değiştirdiğini belirten Staudt, bilhassa anılarının iki farklı kitapi olduğunu ifade ediyor.

Örneğin, ortasının bozuk olduğu ve vefatına kadar Türkiye’ye dönmediği Mustafa Kemal Atatürk’ü eleştirdiği kısımlar Türkçe çevirilerde azalıyor.

Staudt, Sinekli Bakkal’da bilhassa Abdülhamid ve 1930’ların başındaki devirler arasında paralellik kurduğu kısımlara daha az yer verildiğini söylüyor.

“Kendisi de kesinlikle milliyetçilik ve ıslahat yanlısı olmasına karşın, bence bayanların rolü ve çağdaşlaşma ve batılılaşmanın nasıl olması gerektiği konusunda çok farklı düşünüyordu. Ve tenkit yaparken kendini İngilizcede daha rahat hissediyordu.”

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.