2 Nisan boykot çağrılarının etkisi ne olabilir?

CHP Genel Başkanı Özgür Özel, üniversite öğrencilerinin 2 Nisan’da tüketim yapmama tarafındaki sosyal medya davetlerine destek vereceğini açıkladı.

Özel, 1 Nisan akşamı yaptığı paylaşımda “Öğrencilere, annelere, babalara, kardeşlere yapılan bu zulme karşı gençlerin başlattığı tüketim boykotunu gönülden destekliyorum. Herkesi bu boykota katılarak tüketimden gelen güçlerini kullanmaya davet ediyorum” dedi.

Peki bir gün alışveriş yapmamanın iktisada nasıl bir tesiri olabilir?

Bankalararası Kart Merkezi verilerine göre Türkiye’deki bankalar tarafından verilen kartlarla yurt içinde yapılan harcamalar Şubat ayında 1 trilyon 472 milyar TL oldu.

Bu da günlük 52 milyar TL civarı bir harcamaya denk geliyor.

Küresel ödeme şirketi World Hisse Küresel’in raporuna göre Türkiye’deki harcamaların yüzde 27’si de nakit olarak yapılıyor.

Bu da eklendiğinde günlük alışverişler kaba bir hesapla yaklaşık 65 milyar TL’ye ulaşıyor.

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH) neredeyse yüzde 60’ı hanehalkı harcamalarından oluşuyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Altınbaş Üniversitesi’nden Prof. Hayri Kozanoğlu, 2 Nisan’daki tüketimi durdurmanın sembolik bir mana taşıyacağı görüşünde.

Bunun tüketicinin gücünü bir günlüğüne gösterecek fakat uzun vadede sürdürülemeyecek bir eylem usulü olduğunu söylüyor.

Prof. Kozanoğlu, özellikle yoksul insanların çok fazla seçim yapma gücü olmadığını da ekliyor.

Öte yandan bu davetin etkisiz kalmasını isteyen bireylerin alışverişlerini 2 Nisan’da yapma ihtimali de var.

Prof. Kozanoğlu, bir günlük harcama kesintisi yerine spesifik gayesi olan boykotların daha başarılı olduğunu belirtiyor.

‘Hiçbir şirketimizi bunların insafına terk etmeyeceğiz’

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun gözaltına alınmasının ardından CHP lideri Özgür Özel, 22 Mart’ta yaptığı açıklamada, protestoları haberleştirmeyen medyayı eleştirerek bunun devam etmesi durumunda “tüketimden gelen güçlerini” kullanacaklarını söyledi ve boykot sinyali verdi:

“Bana diyor, çok telefon geliyormuş üstten. Aşağıdan telefon getireceğim size, aşağıdan, milyonlardan, 10 milyonlardan. Sizi izleyenlerin yüzde 70’i bize oy veriyor. Ya tarafsız olun ya bundan sonra karşı tarafınızdayız.”

Bu açıklamadan iki gün sonra da Özel, kimi şirketlerin ismini açıklayarak bu şirketlere boykot daveti yaptı.

26 Mart’ta ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan “hiçbir şirketimizi bunların insafına terk etmeyeceğiz” sözüyle isim vermeden bu gruplara destek mesajı verdi.

Özel’in boykot daveti yaptığı şirketlerin isimlerinin yer aldığı boykotyap.com sitesi iki gün yayında kaldıktan sonra engellendi.

Bunun üzerine boykotyap.net sitesi açıldı.

Prof. Kozanoğlu, bu listede yer alan ve beyaz yakalı, orta sınıf insanların alışveriş yaptığı yerlerin boykotun tesirini hissetme ihtimalinin daha yüksek olduğunu, sattığı ürünlerin maliyetinden çok işçi ve kira masrafı yüksek olan zincirlerin ciro düşüşlerinden daha sert etkilendiğini söylüyor.

Son yıllarda bu tip şirket odaklı boykotların kimilerinin tesiri oldu.

Örneğin İsrail’in Gazze’ye atakları nedeniyle boykot edilen birtakım global şirketlerin büyüme iddiaları ya da satışları düştü.

McDonald’s İsrail-Gazze savaşının kimi pazarlardaki performanslarını “anlamlı bir biçimde etkilediğini” açıklamış, 2024’ün ilk çeyreğinde dört yıl aradan sonra ilk kez satış hedefini kaçırmış, bunun “yanlış bilgiler” nedeniyle olduğunu söylemişti. Şirketin payları de bunun üzerine yüzde 4 değersizleşmişti.

Starbucks’ın satışları da pek çok ülkede İsrail’i protesto gayesiyle boykot edilmesinin akabinde umulduğu benzeri gitmemiş, payları yüzde 7 değersizleşmişti. Ağustos 2024’te, şirketin CEO’sunun değişeceği açıklandı.

Prof. Kozanoğlu dünya genelinde etrafa zarar veren ya da hayvan haklarını gözetmeyen birtakım şirketlerin de boykotların akabinde siyasetlerinde değişikliğe gittiğini ekliyor.

Türkiye’de ise boykot listesine eklendikten sonra açıklama yapan tek şirket Espressolab oldu. Şirket, markalarının arkasında görünmeyen ortaklar ya da zımnî destekçiler olmadığını belirtti ve “Biz neden boykot edildiğimizi anlamadık!” tabirlerini kullandı.