Suriye: Beşar Esad’ın düşmesi dünya için ne anlama geliyor?

Moskova şu anda BM Güvenlik Kurulu’nun daha sonra neler olacağını görüşmek için hemen toplanması davetinde bulundu.

BBC Rusya Editörü Steve Rosenberg “Rusya’nın en önemli tasası iki askeri üssünün, Hmeimim’deki hava ve Tartus’taki donanma üssünün akibeti. Her ikisi de Akdeniz kıyısında ve son birkaç yılda Moskova’ya Doğu Akdeniz’de bir köprü başı sağlamıştı” diyor.

“Moskova dokuz yıldır Beşar Esad’a destek verse de, iktidarda tutmak için askeri yardım yapmış olsa da, devrilmesinin akabinde Suriye’deki yeni lider takımıyla diyalog kurmaya çalışıyor. Rusya şu anda aslında krize hep siyasi bir tahlil istediklerini vurguluyor.”

“Burada değişik olan, son günlere kadar Rus medyasının “Suriye’nin silahlı muhalefetine ‘terörist’ demiş olması. Bu söz buradaki haberlerden kalktı ve şu anda ‘silahlı muhalefet yahut ‘muhalefet’ deniyor.”

İran

Yine Esad rejimine destekleyici İran Suriye ile “dostane” ilgilerin sürmesini beklediğini söyledi.

İran Esad güçlerine çok önemli bir askeri destek sağladı, savaşın en şidddetli döneminde silahlı muhalif örgütlere karşı savaşan ana milis güçlerinden birini eğitti.

Ancak BBC Orta Doğu Muhabiri Hugo Bachega “İran nüfuzuna büyük bir darbe vurulduğunu gördü” diyor.

“Esad idaresindeki Suriye, İran ve Lübnan’da desteklediği milis ve siyasi hareket Hizbullah arasındaki bağın bir kesimiydi. Örgüte silah ve cephane transferinde çok önemli bir rol oynuyordu.

“Hizbullah’ın kendisi de İsrail ile savaşından sonra çok önemli ölçüde zayıfladı. Suriye’deki iç savaşın en şiddetli döneminde İran ülkeye askeri danışmanlar yolladı ve Hizbullah Esad tersi muhalefetin bastırılması için savaşçılarını konuşlandırdı.

“İran, Yemen’deki Husi güçlerinin de hava taarruzlarında hedef alındığını gördü. Tüm bu örgütler, artı Irak’taki milisler ve Gazze’deki Hamas Tahran’ın ‘direniş ekseni’ dediği yapıyı oluşturuyordu ve şu anda bu yapı ağır hasar aldı.

“Bu yeni tablo, İran’ın varoluşsal bir tehdit olarak gören İsrail’de kutlanacaktır.”

ABD ve Batı

BBC Güvenlik Muhabiri Frank Gardner Esad, “İngiltere eğitimli bir göz tabibi olarak 2000 yılında Suriye liderliğini devraldığında “Batı’da umutların yükseldiğini” hatırlatıyor.

“İnsanlar, en çok 1982’de Hama’da 10 bin kişinin katledilmesi buyruğunu vermesiyle hatırlanan babasının otuz yıl süren boğucu, otokratik idaresinden sonra yeni bir nefes olacağını söylemişti.”

“Aynı yıl göreve gelen, Ürdün Kralı 2. Abdullah ve Fas’taki Kral 6. Muhammed ile birlikte Beşar’ın da Suriye’yi dijital çağa taşımaya kararlı bir çağdaşlaştırıcı lider olduğu dile getiriliyordu.”

“Batı’nın hayalkırıklığı 2001’de, Suriye lideri İngiltere Başbakanı Beşar Esad’ın tüm terör örgütlerinin kınanması davetini reddetmesiyle başladı.”

Beşar Esar, ülkesindeki kimi Filistinli örgütlere atfen “Siz onlara terörist diyebilirsiniz, biz onlara özgürlük savaşçıları diyoruz” tabirlerini kullanmıştı.

“Assad kısa süre sonra bir reformcu olmadığını gösterdi. Halkın değişim taleplerine mermilerle, varil bombalarıyla, sarin gazıyla ve endüstriyel seviyede azapla karşılık verdi.”

ABD Başkanı Joe Biden Suriye’nin “tarihi bir fırsatla” karşı karşıya olduğunu söylerken, Washington aynı vakitte muhtemel iktidar boşluğundan telaşlı.

ABD, Suriye Savaşı’nın başlangıcından bu yana kimi isyancı güçlere destek verdi. Lakin şimdi asıl olarak ülkenin kuzeydoğusunu denetimleri altında tutan, Kürtlerin öncülüğündeki Suriye Demokratik Güçlerini (SDG) destekliyor.

Üst seviye Pentagon yetkilisi Daniel Shapiro, ABD güçlerinin “kaotik ve dinamik koşullardan” faydalanabilecek IŞİD ile mücadele için ülkenin doğusunda kalmaya devam edeceğini belirtti.

Türkiye

BBC Orta Doğu Muhabiri Hugo Bachega “birçok insan bu akının Türkiye’nin müsaadesi olmadan gerçekleştirilemeyeceğine inanıyor” diyor.

“Cumhurbaşkanı Erdoğan bir süre Suriyeli mültecilerin konutlarına geri dönmesini sağlayacak diplomatik bir tahlil için Esad ile temas için bastırdı. Türkiye’de en az üç milyon Suriyeli var ve bu içeride hassas bir mesele. Lakin Esad bunu reddetti.”

“Suriye’deki birtakım isyancıları destekleyen Türkiye, isyana liderlik eden HTŞ’ye takviyesi ise reddetti.”

Ancak Türkiye, Suriye’nin kuzeyinde isyancıların denetimindeki bölgeleri yöneten kimi kuruluşlara destek verdi ve şu anda Suriye’nin önümüzdeki günlerde barışçıl ve istikrarlı bir gelecek bulmasına yardımcı olmak için uğraşlarını “yoğunlaştıracağını” söyledi.

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, buna iç savaş sırasında kaçan Suriyelilerin geri dönmesi için bir yol bulmanın da dahil olduğunu vurguladı.

Lübnan

BBC Arapça Muhabiri Carine Torbey, Esad idaresine dayanağın Lübnan’daki farklı siyasi gruplar arasındaki esas fay çizgilerinden biri olduğunu söylüyor.

Birçok kişi, Esad’ın 2005’te Suriye güçlerini geri çekmesinden önce Lübnan’ın usun süre Suriye tarafından işgal edildiğini düşünüyor. Hasebiyle, Suriye hükümetine karşı çıkan birtakım siyasi gruplar, devrilmesini olumlu bir sonuç olarak gövrüyor.

Ancak, Lübnan’da Esad’ı destekleyen siyasi gruplar için bu dert verici bir gelişme.

Özellikle de, esad idarenin düşmesi Hizbullah için çok önemli bir darbe olarak görülüyor. Carine Torbey “Hizbullah’ın bel kemiği ve esas ikmal güzergahı olan Suriye yolu şu anda kesildi” diye de ekliyor.

“Bu yalnızca şu anda için değil, örgütün kendisini yeniden inşa etmesine de bir darbe.”

Ancak Hizbullah’ın parlamentodaki siyasi blokundan bir milletvekili, İsrail’e karşı “direniş hareketinin” etkilenmeyeceğini savunuyor.

Hasan Fadlallah “Suriye’de yaşanan her şey, tehlikeli birle olsa bizi zayıflatamaz” dedi.

Suriye’den Lübnan’a, bilhassa de Şii topluluklarından yeni bir mülteci akını telaşları da var. Bir çoğu şimdiden Lübnan’a geçmiş durumda.

Carine Torbey “Bu durumun kendisi işlerin nasıl tamamen değiştiğini gösteriyor. Esad yönetimi sırasında, Şiilerin Lübnan’dan Suriye’ye geçtiğini biliyoruz” diyor.

“Lübnan’a geçenler, şimdi ülkeyi ele geçiren örgütlerden herhangi bir zulümle karşılaşmadıklarını söylüyor. Lakin kendilerine karşı ferdî intikam akınları olabileceği kaygısıyla ülkeyi terk ettiler.”

İsrail

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Esad idaresinin düşmesinden sonra orduya İsrail işgali altındaki Golan Zirveleri ve Suriye arasındaki tampon bölgenin “kontrolünü ele alma” buyruğu verdi.

1974’te Suriye ile yapılan ve askerden arındırılmış bölgeyi oluşturan mutabakatın “çöktüğünü” söylüyor.

İsrail, Golan Zirvelerini 1967’deki Altı Gün Savaşı’nın son günlerinde Suriye’den almış ve 1981’de tek taraflı olarak ilhak etmişti. İlhak uluslararası alanda tanınmasa da, ABD 2019’da tanıdığını ilan etti.

İsrail Dışişleri Bakanı Gideon Saar, tampon bölgenin alınmasını İsrail’in güvenliği için atılan “kısıtlı ve geçici” bir adım olarak tanımladı.

Diğer Orta Doğu ülkeleri

BBC Orta Doğu Bölge Editörü Sebastian Usher de “Suudi Arabistanlı yetkili, krallığın Suriye’de kaosu önlemek için tüm bölgesel oyuncularla temas halinde olduğunu söyledi” diyor.

“Suriye ile komşu Ürdün’ün Kralı Abdullah dabir mesaj yayımladı ve daha fazla çatışmadan kaçınılması daveti yaptı. Tedbir olarak da ülkesi, Suriye hududunu kapattı.

“BAE’den üst seviye diplomatik yetkili Enver Gargaş, ülkesinin en önemli tasasının aşırılık ve terör olduğunu söyledi ve Esad’ı çeşitli Arap ülkelerinin kendisine verdiği can simitini kullanmamakla suçladı.”